به گزارش خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، سفر اخیر وزیر راه و شهرسازی و توافق سه‌جانبه اخیر در باکو میان ایران، روسیه و آذربایجان، بیش از آنکه یک تفاهم‌نامه حمل‌ونقلی باشد، یک بیانیه استراتژیک و پاسخی قاطع به تغییرات شگرف در نظم ژئوپلیتیکی منطقه و جهان است.
در دورانی که تحریم‌های غرب علیه روسیه و انزوای ژئوپلیتیکی فزاینده ایران، این دو کشور را به سمت شرق و جنوب سوق داده، کریدور بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) از یک گزینه اقتصادی به یک ضرورت حیاتی برای بقا و رشد تبدیل شده است. این سفر را می توان نقطه اوج اراده سیاسی سه پایتخت برای تبدیل این ضرورت به یک واقعیت عملیاتی دانست.
اهمیت این توافق در سه بخش قابل تحلیل است: برای روسیه، کریدور شمال-جنوب کوتاه‌ترین و امن‌ترین مسیر برای دسترسی به آب‌های گرم خلیج فارس و بازارهای بزرگ هند و جنوب شرق آسیا، بدون نیاز به عبور از تنگه‌های استراتژیک تحت کنترل غرب مانند کانال سوئز است.
برای ایران، این کریدور نقش تاریخی خود به عنوان پل ارتباطی شرق و غرب را احیا کرده و کشور را به یک هاب ترانزیتی غیرقابل جایگزین تبدیل که می‌تواند درآمدهای ارزی قابل توجهی را حتی در شرایط تحریم به ارمغان آورد. جمهوری آذربایجان نیز با قرار گرفتن در نقطه اتصال این دو قدرت، موقعیت خود را به عنوان یک چهارراه لجستیکی تثبیت کرده و از مزایای اقتصادی و سیاسی آن بهره‌مند می‌شود.
از بعد ژئوپلیتیکی فعال‌سازی کریدور شمال-جنوب، یک بلوک اقتصادی-ترانزیتی مستقل از مسیرهای سنتی غربی ایجاد می‌کند. این همگرایی، نفوذ سیاسی و اقتصادی سه کشور را در منطقه قفقاز و آسیای میانه افزایش داده و وزنه‌ای در برابر کریدورهای رقیب مانند کریدور میانی (Trans-Caspian) ایجاد می‌کند. این اتحاد عمل، پیامی روشن به قدرت‌های فرامنطقه‌ای است که نشان می‌دهد بازیگران اصلی اوراسیا در حال ترسیم نقشه آینده خود، بر اساس منافع مشترک هستند. ( کریدور میانی Trans-Caspian یک راه ارتباطی حیاتی است که چین را از طریق آسیای مرکزی، دریای خزر، قفقاز جنوبی و ترکیه به اروپا متصل می‌کند.)
در انتها باید به بعد عملیاتی توافقات صورت گرفته اشاره داشت. تعیین ضرب‌الاجل‌های مشخص مانند هدف ترانزیت ۱۵ میلیون تنی تا سال ۲۰۲۸، تکمیل راه‌آهن رشت-آستارا ظرف سه سال و ایجاد گمرک دیجیتال، نشان می‌دهد که این بار اراده سیاسی با تعهدات اجرایی گره خورده است. موفقیت این نقشه راه، که آزمون آن در سه ماه آینده با تدوین «برنامه اقدام» مشخص خواهد شد، نه تنها چرخ‌های ترانزیت، بلکه موتور همکاری‌های عمیق‌تر منطقه‌ای را به حرکت درخواهد آورد و آرایش جدیدی از قدرت و تجارت را در قلب اوراسیا شکل خواهد داد.
سفر دو روزه فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی ایران به باکو، که با نشست‌های فشرده و بازدیدهای میدانی همراه بود، به تعهدی سه‌جانبه برای رساندن حجم ترانزیت کالا به ۱۵ میلیون تن تا سال ۲۰۲۸ و تسریع چشمگیر در تکمیل پروژه‌های کلیدی، به‌ویژه راه‌آهن رشت-آستارا، منجر شد. این توافقات که از تدوین برنامه اقدام مشترک تا دیجیتال‌سازی گمرکات را در بر می‌گیرد، نویدبخش رفع موانع و دمیدن روحی تازه در کالبد این شریان حیاتی اقتصادی است.
باکو، میزبان توافقی برای آینده کریدور شمال-جنوب
بامداد دوشنبه ۲۱ مهرماه ۱۴۰۴، با ورود وزیر راه و شهرسازی ایران به باکو، فصلی جدید از دیپلماسی حمل‌ونقل منطقه‌ای آغاز شد. در نشست سه‌جانبه‌ای که با حضور فرزانه صادق، شاهین مصطفی‌یف (معاون نخست‌وزیر آذربایجان) و الکسی اورچوک (معاون نخست‌وزیر روسیه) برگزار شد، سنگ‌بنای همکاری‌های آتی گذاشته شد. وزیر راه ایران با مهم خواندن این ابتکار، پیشنهاد تدوین یک "برنامه اقدام" عملیاتی ظرف سه ماه آینده را برای تحقق هدف ترانزیت ۱۵ میلیون تنی مطرح کرد؛ پیشنهادی که با استقبال طرفین روبرو شد.
در این نشست، مقامات آذربایجان و روسیه نیز بر اهمیت تکمیل فوری راه‌آهن رشت-آستارا و رفع موانع زیرساختی برای تسهیل تردد کامیون‌ها در مرزها تأکید کردند و همبستگی سه کشور را کلید موفقیت این طرح بزرگ دانستند.
از دیپلماسی در پایتخت تا بازدید میدانی مرز آستارا
برنامه‌های سفر وزیر راه و شهرسازی تنها به مذاکرات دیپلماتیک محدود نماند. روز سه‌شنبه ۲۲ مهر، هیئت‌های عالی‌رتبه سه کشور به منطقه مرزی آستارا رفتند تا از نزدیک روند پیشرفت شریان‌های حیاتی کریدور شمال-جنوب را ارزیابی کنند. بازدید از پروژه راه‌آهن رشت-آستارا، پایانه مرزی جدید با ظرفیت ۲۷۰۰ ناوگان در روز و بزرگراه ترانزیتی، نشان از اراده جدی طرفین برای تبدیل توافقات به پروژه‌های عملیاتی داشت. در این بازدید، جزئیات پیشرفت پروژه راه‌آهن تشریح شد. عباس خطیبی، معاون شرکت ساخت و توسعه زیربناها، اعلام کرد که ۸۳ کیلومتر از اراضی تملک شده و ۳۴ کیلومتر آن برای آغاز عملیات اجرایی به طرف روسی تحویل داده شده است.
نقشه راه عملیاتی: گمرک دیجیتال و تکمیل راه‌آهن تا سه سال آینده
ماحصل این سفر دو روزه، مجموعه‌ای از توافقات عملیاتی و زمان‌بندی‌های مشخص بود. فرزانه صادق در جمع‌بندی نتایج، بر تکمیل پروژه راه‌آهن رشت-آستارا طی سه سال آینده تأکید کرد و از توافق برای ایجاد سامانه مشترک گمرکی و دیجیتال‌سازی فرایندهای مرزی خبر داد. همچنین تشکیل کارگروهی ویژه برای حل مشکلات رانندگان کامیون، از دیگر دستاوردهای مهم این نشست بود. شاهین مصطفی‌یف، معاون نخست‌وزیر آذربایجان نیز با اشاره به اتمام بخش مربوط به کشورش در پروژه پل آستاراچای، بر عزم راسخ باکو برای تحقق اهداف مشترک تأکید کرد.
این سفر دو روزه که با توافقات عملیاتی و بازدیدهای میدانی همراه بود، امیدها را برای تسریع در تکمیل کریدور شمال-جنوب و تبدیل منطقه به یک هاب ترانزیتی قدرتمند، بیش از پیش زنده کرده است. حال، نگاه‌ها به سه ماه آینده و تدوین نقشه راه عملیاتی دوخته شده است تا مشخص شود این اراده سیاسی تا چه حد به اقدامات ملموس بر روی زمین تبدیل خواهد شد.
